Film i fudbal su, globalno gledano, dve najpopularnije zabave za široke narodne mase. Između ova dva polja ljudskog izražavanja postoje izvesne sličnosti. I fudbalska utakmica ima svoju dramaturgiju, kod posmatrača može da pobudi raznovrsne emocije i ponudi neočekivani rasplet.

Filmski stvaraoci fudbal su koristili kao metaforu, potku za osnovnu radnju, sredstvo za promovisanje ideja i poruka, ali i kao osnovnu temu svog umetničkog izraza.

Činjenica da u Sjedinjenim Američkim Državama i Indiji, zemljama sa najvećom filmskom produkcijom, fudbal nije na vrhu liste najpopularnijih sportova delimično objašnjava zašto fudbal kao tematika nije toliko zastupljen u svetskoj kinematografiji. Ovde govorimo o igranim, a ne o dokumentarnim filmovima, gde je situacija značajno drugačija. U Berlinu se, na primer, svake godine održava festival dokumentarnog filma koji za temu, na direktan ili posredan način tretira “najvažniju sporednu stvar na svetu” .

Prvi film koji je uveo fudbal u jugoslovensku kinematografiju jeste “Plavi devet” iz 1950. godine. U ovoj nepretencioznoj komediji Krešimira-Kreše Golika, fudbal je u pozadini priče o ljubavnom trouglu.

Fabris (glumi ga Antun Nalis, na filmu je debitovao ulogom ustaše u “Zastavi” iz 1949. godine) je centarfor fudbalske ekipe jednog primorskog grada i najbolji je igrač svog tima. On je nadmen, bahat, misli da je čitav svet njegov, pa i jedna Nena (Irena Kolesar, imala naslovnu ulogu u prvom posleratnom igranom filmu “Slavica”), vredna članica radnog kolektiva i uspešna plivačica.

Ali, avaj, Nenica je zaljubljena u Zdravka (Jugoslav Nalis), koji je ne samo vredan radnik, pošten omladinac i uzoran komunista, več i talentovani fudbaler. Tako se između Fabrisa i Zdravka razvija dvostruko rivalstvo – na ljubavnom i fudbalskom terenu …

Deset godina kasnije, Žorž Skrigin snimio je komediju “Drug predsednik centarfor” koja se na šaljiv način bavi ljudskim naravima. U jednoj maloj konzervativnoj sredini kojom vladaju sujete i intrige, lokalno stanovništvo pokušava da oformi fudbalski tim koji će da izdominira i pobedi sve ekipe iz okolnih rivalskih mesta. Naravno, svi bi hteli da igraju u tom timu, ili barem da budu treneri …

Marijan Vajda, ali ne onaj trener Novaka Đokovića, snimio je 1962. godine legendarni film “Šeki snima – pazi se!“.

Prema IMDB-u, radnja filma je sledeća: “Grupa mladića nagovora limara Žiku da finansira snimanje njihovog filma. Žika pristane pod uslovom da film režira njegov mezimac, fudbaler Šeki. Šeki smatra da je snimanje filma ista stvar kao fudbalska utakmica, usled čega dolazi do niza sukoba u filmskoj ekipi. Konačno, film je završen i poslan na prestižni festival, gde ga očekuje iznenađujući prijem …

U ovoj razbibriga-komediji, glavnu ulogu igra sam Dragoslav Šekularac – Šeki, koji je upravo te, 1962. godine, izabran u idealni tim Svetskog šampionata u Čileu.

Mladomir Đorđević, poznatiji svima kao Puriša Đorđević, jedan od bardova jugoslovenske kinematografije, kao dečak je otišao u partizane, a zatim zarobljen i odveden u nemački logor. Posle rata je ostvario svoj mladalački san i zaigrao fudbal u Borcu iz rodnog Čačka. Po sopstvenom priznanju, najlepši dan u životu bio mu je kada je 1946. godine Borac pobedio Crvenu zvezdu sa sa 2:1, a on čuvao legendarnog Rajka Mitića.

Puriša je 1978. godine napisao scenario i režirao film “Trener“, socijalnu dramu koja kroz fudbal kritikuje devijacije u tadašnjem sportu i društvu – nameštanje utakmica, uplitanje politike u sport, “crne fondove” koji služe za bogaćenje pojedinaca … Dakle, teme koje su aktuelne i danas.

Petar (igra ga Tanasije-Tasa Uzunović), čovek iz malog mesta, trener u velikom klubu (FK “Orkan”), vraća se u svoj zavičaj da poseti grob roditelja i da sa sobom u Beograd odvede talentovanog centarfora, poznatog po nadimku “Ruzmarin”, koji postaje zvezda njegovog kluba.

Petar se ubrzo posvađa sa Ruzmarinom i direktorom kluba, poznatijem kao Lenka (igra ga Ljuba Tadić) i odlazi u inostranstvo, u nemački “Minhen”.

Voljom žreba, u međunarodnom kupu sastaju se dva Petrova kluba, “Orkan” i “Minhen”. U prvom meču u Nemačkoj pobeđuje njegov bivši klub, što Petrovu poziciju kod novog gazde čini nesigurnom. On se međutim iskupljuje trijumfom u revanš-meču u Beogradu …

MALO TRIVIJE …

U filmu se pojavila i tada najpopularnija jugoslovenska manekenka Ljiljana Tica, čije glatko izvajano telo krasi plakat filma.

Stručni konsultant filma “Trener” bio je Gojko Zec, tadašnji trener beogradske Crvene zvezde.

Zec je trenirao i OFK Beograd, beogradski Partizan, banjalučki i čačanski Borac, Rijeku, novosadsku Vojvodinu i subotički Spartak, a u inostranstvu solunski Aris i Al Ahli iz Dubaija.

Njegov poslednji profesionalni angažman bio je u Angoli, tačnije u gradu Luandi, gde je vodio Petro Atletiko. Prema zvaničnoj verziji događaja, 1995. godine, kada je već eskalirao građanski rat u ovoj zemlji, Zec je zadavljen peškirom u kupatilu svog stana.

Interesantno je da je Zec u svom drugom mandatu u Zvezdi, zbog loših rezultata u jesenjem delu sezone 1983/84, uz saglasnost uprave kluba doveo psihijatra da sa igračima na mentalnom planu poradi na pronalaženju izlaza iz rezultatske krize.

Taj psihijatar je dolazio iz Sarajeva i zvao se – Radovan Karadžić.

Naravno, kao učesnik rata i zatočenik nemačkog logora, Đorđević je na posredan način provukao i temu Drugog svetskog rata kroz moralnu dilemu trenera koji je otišao da radi u nemačkom klubu, iako je njegov otac stradao u logoru Dahau.

Za ovaj film vezuje se incident na Pulskom festivalu 1978. godine kada se sam Puriša odrekao sopstvenog filma, govoreći da je loš. Dve godine kasnije je snimio “Osam kila sreće”, a onda napravio pauzu od čitavih 17 godina do novog celovečernjeg igranog filma. U međuvremenu je snimao uglavnom dokumentarne i kratke filmove …