Londonski Arsenal je u sezoni 1988/89 postao šampion Prve divizije, današnje Premijer lige. To je poslednji put da je neki engleski klub bez ijednog stranca osvojio titulu najboljeg. Deceniju i po kasnije, 2005. godine, pod trenerskom palicom Francuza Arsena Vengera, isti klub je za meč Premijer lige prijavio 16 stranaca, bez ijednog domaćeg fudbalera.

U prethodnom nastavku izložili smo kraću istoriju evolucije engleskog fudbala – od potpune zabrane uvoza stranaca do situacije kada dve trećine svih igrača engleskih klubova Premijer lige imaju pasoše drugih država.

Čak i kada je 1978. godine englesko fudbalsko tržište postalo otvoreno za igrače van teritorije Ujedinjenog Kraljevstva i Republike Irske, ono je i dalje bilo nedosanjani san za mnoge fudbalere, zbog veoma rigoroznih kriterijuma dobijanja engleske radne dozvole. Jedan od uslova je bio da igrači u svom fudbalskom portfoliju imaju i nastupe za reprezentaciju svoje zemlje.

Svi znamo za Baneta Ivanovića, Luku Modrića, Slavena Bilića, Vedrana Ćorluku, Alena Bokšića, Roberta Prosinečkog, Dejana Lovrena, Marija Stanića, Igora Štimca, Davora Šukera, Sašu Ćurčića, Nemanju Vidića, Slavišu Jokanovića, Mateju Kežmana, Nemanju Matića, Savu Miloševića, Matiju Nastasića, Dušana Tadića, Nikolu Žigića, Edina Džeku, Goca Sedloskog, Milenka Ačimoviča, Stevana Jovetića, …

Međutim, danas se malo zna o dvanaestorici veličanstvenih koji su od kraja sedamdesetih do sredine osamdesetih godina prošlog veka “probijali led” i utrli put kasnijim dolascima igrača sa prostora nekadašnje Jugoslavije u “kolevku fudbala”. U zemlju gde je još 1871. godine održano prvo organizovano fudbalsko takmičenje na nivou države u svetu – FA kup.

Neki su bili više, a neki manje uspešni. Nekima su navijači dodelili status legende i njihovo ime redovno upisuju u idealnih 11 svog omiljenog kluba. Drugi su, pak, dovedeni sa velikom pompom, plaćeni su basnoslovno, ali su izneverili očekivanja.

Međutim, svi oni nose zasluge kao pioniri u osvajanju engleskog fudbala i pridobijanju poverenja publike sa Ostrva, u početku nepoverljive prema “uvozu”. Za razliku od većine, koji su karijere nastavljali u zemljama gde se gajio fudbalski stil sličan onom u Jugoslaviji, ovi igrači su se hrabro upustili u potpuno novi izazov.

Oni su:

Ivan Golac, prešao je iz Partizana u Sautempton u avgustu 1978. godine, vrednost transfera 50 hiljada funti,
Božo Janković, prešao je iz Željezničara u Midlzbro u februaru 1979. godine, vrednost transfera 110 hiljada funti,
Petar Borota, prešao je iz Partizana u Čelzi u martu 1979. godine, vrednost stransfera 70 hiljada funti,
Dragoslav Stepanović, prešao je iz nemačke Vormatije u Mančester Siti 1979. godine, vrednost transfera 140 hiljada funti,
Radojko Avramović, prešao je iz Rijeke u Nots Kaunti 1979. godine, vrednost transfera 200 hiljada funti,
Nikola Jovanović, prešao je iz Crvene zvezde u Mančester Junajted u januaru 1980. godine, vrednost trasnfera 300 hiljada funti,
Radomir Antić, prešao je iz španske Real Saragose u Luton Taun 1980. godine,
Ivan Katalinić, prešao je iz Hajduka u Sautempton u februaru 1980. godine,
Dražen Mužinić, prešao je iz Hajduka u Norič Siti u septembru 1980. godine, vrednost transfera 300 hiljada funti,
Džemal Hadžiabdić, prešao je iz Veleža u Svonzi Siti 1980. godine,
Ante Rajković, prešao je iz Sarajeva u Svonzi Siti 1981. godine, i
Vladimir Petrović, prešao je iz Crvene zvezde u Arsenal u decembru 1982. godine, vrednost transfera 45 hiljada funti.

IVAN GOLAC

Još kao devetogodišnjak, dok je 11. maja 1960. godine preko televizora pratio utakmicu na Vembliju između Engleske i Jugoslavije (3:3), impresioniran ambijentom na stadionu, znao je tačno šta želi – kada odraste, igraće fudbal u Engleskoj, i to na Vembliju!

Šest godina kasnije sakupljao je lopte tokom polufinalne utakmice Kupa evropskih šampiona na stadionu JNA u Beogradu između Partizana i Mančester Junajteda (3:3). Izgleda da mu je engleski fudbal bio sudbinski predodređen.

Golac je 11 godina proveo u Partizanu i sa njim osvojio dve titule prvaka države. Za seniorsku reprezentaciju upisao je jedan jedini nastup – protiv Alžira 24. februara 1976. godine (pobeda Jugoslavije 2:1).

Kada im je sredinom 1978. godine ukinuta 47 godina stara zabrana angažovanja stranih fudbalera, engleski klubovi su se dali u kupovinu. Prvo stidljivo, a onda sve hrabrije … Jedno od propisanih ograničenja bilo je da klub ne može da angažuje više od dvojice stranaca.

Kada je 15. juna 1978. godine napunio 28 godina i stekao uslov za odlazak u inostranstvo, za stamenog beka zainteresovali su se u turskom Galatasaraju. Ali čim je saznao da ga želi i Sautempton, dileme nije bilo – Golac je 29. jula potpisao za engleski klub.

To leto obeležio je transfer dvojice Argentinaca u londonski Totenhem – Osvalda Ardiljesa (iz Hurakana) i Rikarda Vilje (iz Rasinga) koji su u “paketu” kupljeni za 750 hiljada funti. Obojica su bili članovi reprezentacije koja je te godine osvojila titulu šampiona sveta. U njihovoj senci ostao je potpis Ivana Golca na ugovor vernosti Sautemptonu za 50 hiljada funti.

Ova trojica fudbalera praktično su prvi strani igrači koji su se nakon zabrane obreli u nekom engleskom klubu, članu Prve divizije, današnjoj Premijer ligi.

Prvu službenu utakmicu za Totenhem Ardiljes i Vilja odigrali su 19. avgusta 1978. godine na gostovanju Notingem Forestu, u okviru prvog kola novog šampionata.

Meč je završen bez pobednika – 1:1, a jedini strelac za “petlove” bio je upravo Vilja.

Golac se nije pojavio u sastavu Sautemptona u prvom kolu protiv Norič Sitija, ali jeste već 22. avgusta u narednoj utakmici protiv Bolton Vonderersa (2:2).

San da zaigra na Vembliju, Golcu se ostvario 17. marta 1979. godine. U finalu Liga kupa zaigrao je za Sautempton protiv Notingem Foresta. Rival je trijumfovao sa 3:2, a Ivan je ušao u istoriju kao prvi “stranac” koji je zaigrao u finalu Liga kupa, takmičenju koje je startovalo 1961. godine.

Ivan je četiri sezone proveo u Sautemptonu, a izvesno vreme i na kraćim pozajmicama u drugim engleskim klubovima – Bornmutu, Mančester Sitiju i Portsmutu (koji je tada bio u Drugoj diviziji).

Kada je britanska vlada fudbalerima van Evropske zajednice zabranila da potpisuju ugovore sa engleskim klubovima, Golac se registrovao u strumičkoj Belasici, gde je u statusu amatera čekao suspenziju zabrane. To se kasnije dogodilo, pa se stameni bek vratio u Sautempton.

Snažni Golac imao je sve fizičke predispozicije za tadašnji engleski fudbal, zasnovan na snazi, brzini, trčanju, napadima preko krila, skok-igri … Sa druge strane, za jednog beka imao je zavidnu fudbalsku tehniku, što je Engleze prosto opčinilo. Iznad svega, Golac je razumeo filozofiju ostrvskog fudbala, pa je kao igrač i kasnije trener uvek išao bez kalkulacija, napadački, brzo, jednostavno, snažno i beskompromisno.

Saigrači su mu bili bivši i aktuelni reprezentativci Engleske, među njima i Kevin Kigen.

Kigen je u Sautempton došao 1980. godine, nakon uspešnih godina provedenih u Liverpulu u nemačkom Hamburgeru, i sa oreolom zvanično najboljeg igrača Evrope u prethodne dve godine.

Golac je te godine, međutim, bio maestralan i izabran je za najboljeg igrača Sautemptona, čak i ispred omalenog Engleza.

Statistika kaže da je 168 puta nastupio za “svece” i četiri puta bio strelac. Spektakularan je bio gol koji je postigao Vest Bromvič Albionu, kada je, prema njegovim rečima, i sam menadžer protivničke ekipe Ron Atkinson ustao sa klupe i počeo da mu aplaudira … Kasnije je ovaj pogodak u Engleskoj proglašen najlepšim za mesec februar 1981. godine.

Osim do finala Liga kupa, sa klubom je stigao do titule državnog vicešampiona u sezoni 1983/84.

I danas ga navijači Sautemptona biraju u najbolju jedanaestoricu koja je ikada igrala u klubu, a londonski “Obzerver” ga je 2003. godine svrstao među 10 najboljih inostranih fudbalera u engleskom fudbalu. U njegovom društvu su Francuzi Erik Kantona i Patrik Vieira, Italijan Đanfranko Zola, Argentinac Osvaldo Ardiljes, Južnoafrikanac Edi Firmani, Danac Peter Šmajhel, Nemac Bert Trautman, Holanđanin Denis Bergkamp i Brazilac Žunjino …

IVAN GOLAC U ENGLESKOJ – nastupi u prvenstvenim utakmicama